6) Wortelen zaaien in een voortje

In dit bericht staat algemene info over zomerworteltjes en winterwortels kweken.

• Inleiding
• A)# Zaaitijd.
• B)# Grond en zaaiafstand.
• C)# Wortelvlieg en uienvlieg
• D)# Grond losmaken (voortje).
• E)# Voortje maken.
• F)# Zaaien.
• G)# Wat zaait het beste of het gemakkelijkste.
• H)# Grond op strooien.
• I)# Afdekken.
• J)# Slakkenplaag, wat te doen  (N I E U W)
• K)# Wortelen uitdunnen.
• L)# Wortelvlieg, info op internet.
• M)#  Winterwortel-oogst en bewaren.

Inleiding

Je kunt wortelen in een voortje of in een zaaibedje zaaien. Dat is handig want:

• De grond in ’t voortje (bedje) droogt minder snel uit. Dus minder vaak gieten.
• Bij het water gieten in het voortje (bedje) blijft de grond ernaast droog, dus minder onkruid.
• Het voortje (bedje) geeft aan waar de wortels zijn gezaaid.

.

• Meer info over zomerwortels zaaien in tip   34    en   37  .  De zaadjes vallen één voor één uit een “schuifvalbakje” met 1 valbuisje;
  • Bij tip 34 vallen de zaadjes door matgaatjes op de vlakke grond.
  • Bij tip 37 vallen ze door matgaatjes (of liniaalgaatjes) in zaaikuiltjes.
• Meer info over winterwortels zaaien in  tip  38  .  Een nylon koord met knoopjes geeft aan waar telkens gezaaid wordt;
  • Strooi bij elk knoopje een “dwars rijtje zaadjes” of “2 groepjes zaadjes” uit de losse hand. Dat is de handigste werkwijze en gaat supergoed.
  • Of zaai met een “schuifvalbakje” met 3 valbuisjes op 1,2 of 3 plaatsen.

Om gemakkelijk te zaaien kun je de werkwijze van tip    37   of    38    volgen.

.

Als je erg vroeg wortels wilt oogsten, dan kun je zaaien op vochtig wc-papier en daarop binnenshuis miniworteltjes laten groeien. Plant de miniworteltjes in de tuingrond onder een (tunnel)kas. Meer hierover in    tip 20)    .

.

NIEUW:  Bij een slakkenplaag worden de miniplantjes opgegeten. In hoofdstuk K)# staat een voorstel om deze plaag te verminderen.

.

A)# Zaaitijd

A1) Zomerwortelen. 

Zaai zomerwortelen volgens de gegevens op het zaadzakje.

Voor hele vroege zomerwortels zie   tip 20  . In het kort gaat dat zo:

• Zaai vanaf januari binnenshuis in een kuipje op vochtig wc-papier.
• Zet het kuipje “op zijn kant” op een warme plek (cv-ketel).

• Pak gegroeide rechte mini wortelplantjes van het wc-papier af en plant ze in losse tuingrond, onder een minikasje onder een (tunnel)kas.
• Laat de zomerwortels groter groeien
• Haal na een tijdje het minikasje en nog later de tunnelkas weg.
• Zaai zo enkele keren in de late winter en/of vroege lente.

.

In de maanden daarna kun je “gewoon in de tuingrond” zaaien;

• Zaai vanaf maart elke week (of zo) een rijtje of bedje zomerwortelen in de tuingrond.
• Zaai in maart en april onder een (tunnel)kas.
• Zaai in de maanden daarna in de open lucht (niet onder een kas).
• Zaai in de late zomer weer onder een (tunnel)kas.

.

Bedje of voortje

In het vroege voorjaar: 

In het vroege voorjaar kun je in een bedje of in een voortje (rijtje) zaaien of planten. Dan groeien er maar weinig kleine onkruidplantjes tussen de zomerwortelen.

.

Na half april:

Als je na half april in een bedje zomerwortels zaait of plant, dan kun je veel last van onkruid krijgen:

In de zomer groeien er veel onkruidplanten in het bedje tussen de zomer-wortelen. Daar onkruidplanten uittrekken en de zomerwortels laten staan is een heel moeilijk en secuur werkje (dat is zowat niet te doen).

Je kunt beter na half april in een rijtje (in een voortje) zaaien of planten. De onkruidplanten die er gaan groeien zijn gemakkelijk te verwijderen (uit te trekken).

.

A2) Winterwortelen. 

Zaai in maart/april 1 kort rijtje winterwortelen, niet meer. Vroeg gezaaide winterwortelen hebben vaak meer last van de wortelvlieg.

Zaai in april/mei de rest van de winterwortelen. Mijn ervaring: “later gezaaide” winterwortelen geven de beste oogst. Zie hieronder.

Deze winterwortels zijn in juni gezaaid, in oktober geoogst. Er zijn grote en kleine wortels. Ze zijn gaaf en ze zijn niet (of maar heel weinig) aangetast door de wortelvlieg.

.

B)# Grond en zaaiafstand

Wortels groeien goed in diep losgemaakte grond die “vorig jaar bemest is”. In die grond is nog genoeg voeding over voor de wortelplanten. Je kunt wel compost door de grond mengen vóór het zaaien. En in losse grond krijg je rechte wortels (in vaste grond vertakte wortels).

• Winterwortels: zaai in een voortje elke 10 cm een groepje zaadjes.
• Zomerwortels: zaai in een voortje elke 3 cm 1 of 2 zaadjes.
• Zomerwortels: of zaai in een zaaibedje zaadjes op 3 cm afstand van elkaar.

.

C)# Wortelvlieg en uienvlieg

In een rij: Je kunt om en om een rij wortelen (W) zaaien naast een rij uien  (u), dus zo: WuWuWuWuWu. Hierdoor (mogelijk) minder last van uienvlieg en/of wortelvlieg. In plaats van een rij wortelen kun je een rij rode bietjes zaaien.

Je kunt 2 rijen wortels naast elkaar zaaien (uWWuWWuWW) om meer wortels te oogsten. Of plant uien in 2 rijen naast elkaar (uuWuuWuu) om meer uien te oogsten.

In een zaaibedje: Naast een zaaibedje met zomerworteltjes kun je uien planten of uien zaaien.

.

D)# Grond losmaken (voortje)

• Span een dunne elastiek of een nylon koord met knoopjes tussen 2 stokjes om de wortels in een rechte rij te zaaien. Zie tip 2) bij nr 4  of nr 64.
• (Maak met een schoffel een ondiep geultje onder het elastiek (koord)).
• Maak de grond diep los:
  • Steek een tuinschepje diep in de grond en trek het schepje + grond naar opzij (in de lengterichting van het voortje).
  • Steek het schepje ca 5 cm verder (in het geultje) in de grond en doe hetzelfde. Ga door tot het eind van het geultje. 
  • Verdeel met het schepje de grond weer zodat er een geultje ontstaat.

Riek of spade: je kunt de grond los maken met een riek of een spade (schop).

.

E)# Voortje maken

• Maak een \__/-vormig voortje met een “voortjesplankje”. Zie  tip 2)   nr 2.
• Of gebruik een tuinschepje of “2 lege margarinekuipjes op elkaar”.
• Giet water in het voortje (gebruik een gieter met fijne broes).
• Wacht met zaaien tot het water in de grond is gezakt.

Als je zomerwortels in een bedje wilt zaaien, dan staat in tip  37  hoe je dat doet.

.

F)# Zaaien

Je kunt op onderstaande manieren de wortels zaaien:

• Zaai “uit de losse hand”. Strooi grond op. Dun later uit.
• Strooi zaadjes in een bakje. Pak elk zaadje (met pincet of vochtige punt van ’n cocktailprikker) en leg het in het voortje. Strooi grond op. Dun later uit.
• Zaai met een “zaaidoosje”, zie tip 3). Strooi grond op. Dun later uit.
• Zaai met een “zaadschuifbakje”, zie tip 3). Strooi grond op. Dun later uit.
• Zaai winterwortelen met een “schuifvalbakje” met 3 buisjes. Zie tip  38  . Strooi grond op. Dun later uit.
• Zaai zomerwortelen met ’n “schuifvalbakje” met 1 buisje. Gebruik ’n matje, placemat of zaai-lineaal. Zie tip   34    en 37  . Strooi grond op. Dun later uit.

.

G)# Wat zaait het beste of het gemakkelijkste

G1) Winterwortelen

Onderstaande wijze van winterwortels zaaien vind ik het handigst.

• Span een koord met knoopjes (om de 10cm) boven het voortje.
• Strooi bij elk knoopje een stel winterwortelzaadjes uit de losse hand.

• Of, nog beter, zaai bij elk knoopje 2 groepjes met wortelzaadjes. Zie de foto’s hierboven. De gele cirkels geven de groepjes aan.
• Strooi fijn verkruimelde vochtige tuingrond (of droog gezeefd tuinzand) op de zaadjes.

.

G2) Zomerworteltjes

G2a) Met matje of zaailiniaal:

Zomerwortelen zaaien gaat erg handig met een schuifvalbakje met 1 buisje.

  

• Gebruik een matje (of liniaal of placemat) met gaatjes en een zaaistokje om eerst zaaikuiltjes in de grond te maken. Zoals beschreven in tip   37    .
• Zaai op elk zaaiplekje 1 of 2 zomerwortelzaadjes;
  • 1 zaadje; je krijgt veel zaaiplekjes zonder plantje, uitdunnen niet nodig.
  • 2 zaadjes; je krijgt veel zaaiplekjes met 1 of 2 plantjes;
    • je kunt bij elk zaaiplekje met 2 plantjes, 1 plantje uittrekken.
    • je kunt niks doen (geen plantjes uittrekken).
• Strooi fijn verkruimelde vochtige tuingrond (of droog, gezeefd tuinzand) op de zaadjes.

.

G2b) Met schuifvalbakje met 1 buisje en een touwtje met knoopjes:

Na half april kun je beter de zomerwortels in 1 (of meer) rijen zaaien. Onkruidjes wieden gaat daar veel handiger.

Dat gaat handig met een schuifvalbakje met extra buisje om het valbuisje heen (zie rood/witte pijl). Door dit extra buisje komt er gaan tuingrond in het valbuisje tijdens het zaaien. Zie tip   37   .

• Span een touwtje met knoopjes (op vaste afstand) boven of naast het voortje.
• Zaai de wortelzaadjes:
  • Zet het bakje met het eind van dit buisje op de tuingrond.
  • Laat 1 of 2 zaadjes per zaaiplekje door het valgaatje vallen.
  • Zet daarna het bakje enkele cm verder in het voortje.
  • Zaai daar ook weer 1 of 2 zaadjes.
  • Enzovoort.

Het zaaibeeld; hier is telkens 1 wortelzaadje per zaaiplekje gezaaid. Je ziet een rij van telkens één wortelzaadje in 1 ronde afdruk van het buisje.

• Strooi fijn verkruimelde vochtige tuingrond (of droog, gezeefd tuinzand) op de zaadjes.
• Laat de zomerwortelplantjes opkomen en groot groeien.

Als je 2 zaadjes per plekje zaait, dan heb je na enkele weken zaaiplekjes met 0, 1 of 2 opgekomen wortelplantjes.

.

Zaai je 1 of 2 zaadjes per zaaiplekje ?

Mijn voorkeur is 2 zaadjes per zaaiplekje zaaien en niet uitdunnen. Dan is er op bijna elk zaaiplekje 1 of 2 plantjes opgekomen en krijg je veel zomerworteltjes als oogst.

Je oogst ook een stel kromme wortels als er 2 wortels tegen elkaar groeiden.

.

H)# Grond op strooien

Strooi na het zaaien een dun laagje zand of grond op de zaadjes, dan waaien of spoelen de zaadjes niet weg en ze drogen niet uit. Dus meer kans op ontkiemen. Uitvinding van de mens.

In de echte natuur worden zaadjes niet afgedekt. De meeste zaadjes vallen op een ongunstige kiemplaats en worden geen plantje. Enkele zaadjes ontkiemen op een gunstig plekje (gras, schaduw, vochtige grond) en worden plantjes.

Schuif een stukje droge grond opzij. Schep daar vochtige tuingrond, verkruimel die en strooi op de zaadjes in het voortje of het bedje. Of doe vochtige grond in een plastic bloempotje met bodemgaatjes. Schud het bloempotje om de grond op de zaadjes te laten vallen.

Of strooi droog zand op de zaadjes (met een keukenzeef of theezeef). Droog zand valt op vochtige aarde en is na een tijdje ook vochtig.

Deze laag is ongeveer 1/2 tot 1 cm dik. De zaadjes kunnen dan goed ontkiemen (op vochtige grond en afgedekt met luchtige grond).

In  tip  37  staat hoe je zomerwortels in een bedje kunt zaaien.

.

Je kunt heel handig (vochtige) tuingrond op strooien met een kattenbakschepje.

Je kunt hiermee een dun gelijkmatig laagje tuingrond strooien. Zie ook in tip 2.

.

I)# Afdekken

I1) Afdekken na het zaaien

De wortelzaadjes in de grond moeten 2 weken vochtig blijven om te ontkiemen. En bij hevige (slag)regen slaat de grond dicht of spoelen de zaadjes weg.

Daarom is het goed om vlak na het zaaien de tuingrond met zaaisel te bedekken.

• Bedek een voortje met een lap stof (of planken of kleine stukken golfplaat).
• Leg stenen op tegen wegwaaien.

• Of leg planken of stukken golfplaat op de tuingrond over het voortje.
• Leg grond tegen de zijkant (en een stukje erop) om openingen dicht te maken. Hierdoor droogt het zaad en de grond in het voortje niet snel uit.
• En met grond op hoeft je geen stenen op te leggen tegen wegwaaien.

.

• Haal de stof, planken of platen weg als er al veel plantjes zijn opgekomen.
• Daarna bij droog weer water in het voortje gieten (gieter met fijne broes).

• Op een zaaibedje kun je een stapplank (of grote deksel) leggen als afdekking.
• Haal de plank of deksel weg als er al veel plantjes zijn opgekomen.
• Daarna bij droog weer water in het zaaibedje gieten (gieter met fijne broes).

.

Opmerking: Zaaisel afdekken met een rij margarinekuipjes

Je kunt margarinekuipjes overzetten als afdekking. Gebruik een houten lat en bakstenen tegen wegwaaien van de kuipjes. Deze werkwijze is handig als je slakkenvraat vreest. Zie verder bij J)# Slakkenplaag, wat te doen (nieuw in 2024).

.

Geen hooi-bedekking nodig:

Hooi op de tuingrond na het zaaien of om de wortelplantjes is niet nodig, want:

Graszaden in het hooi gaan ontkiemen en worden grote grasplanten die voedingsstoffen opnemen die eigenlijk voor de wortels bestemd zijn.

De grasplanten zijn moeilijk te verwijderen zonder wortels mee uit te trekken. En je oogst kleinere wortels.

.

I2) Afdekken na het bij-zaaien

• Winterwortelen zaaien op plekken waar geen planten zijn opgekomen;
  • Maak op die plekken de tuingrond goed los,
  • Sproei daar water op de tuingrond,
  • Zaai daar wortelzaadjes op de tuingrond,
  • Strooi daar een laagje vochtige tuingrondgrond op de zaadjes,
  • Zet daar plastic bloempotjes (ondersteboven) op de zaaiplekjes,
  • Schuif grond tegen de bloempotjes (zijkant) tegen het wegwaaien,
  • Haal de bloempotjes weg als de plantjes zijn opgekomen.

.

J)# Slakkenplaag, wat te doen (nieuw in 2024).

Als er in het voortje of zaaibedje wortelplantjes zijn opgekomen dan haal je de bedekking (plank, stof, plaatjes) weg.

Slakken kunnen vanaf dan de miniworteltjes opvreten. Da’s niet zo handig.

Op bovenstaande foto zijn in een rij de winterwortelplantjes (naar linksboven) opgevreten door slakken. Naar rechtsonder staan de groepjes mini worteltjes nog wel.

Je kunt met latjes, horrengaas, plexiglas en bakstenen een tunnel over de overgebleven, niet afgevreten wortelplantjes maken. Als bescherming tegen nieuwe slakkenvraat tijdens het groter groeien. Deze tunnel is 1 meter lang.

Zulke tunnels maken voor een langer voortje is veel werk. En wanneer moet je die tunnels over het voortje neerzetten; vlak na het zaaien of na de opkomst van de eerste plantjes.

Dat kan handiger;

Zaai in een voortje en dek het zaaisel af met (hoge, grote) margarinekuipjes. Onder de kuipjes is het vochtig en ontkiemen de zaadjes. Als de wortelplantjes opgekomen zijn, haal je de kuipjes ‘s-morgens weg en zet je ze ‘s-avonds weer overheen. Overdag kunnen de plantjes groeien. ‘s-Nachts zijn de plantjes beschermd tegen slakkenvraat en te sterke afkoeling bij koude nachten.

Is er toch een slak onder een kuipje, dan eet dat beestje de wortelplantjes onder dat kuipje aan. De plantjes onder de andere kuipjes blijven heel.

.

Werkwijze:

Maak de grond los en meng compost door de grond.

Maak de grond weer vlak.

Maak een recht voortje (met een vorenplankje). Gebruik een nylon koord (met knoopjes elke 10 cm).

Maak het voortje met een groot margarinekuipje breder (net zo breed als het kuipje).

Sproei water in het voortje.

Zet bij elk knoopje in het koord en midden tussen 2 knoopjes een cocktailprikkertje in de bodem van het voortje. De afstand tussen de prikkertjes is dan 5 cm.

Gebruik een klein lepeltje en schep ongeveer 8 wortelzaadjes uit het zaadzakje. “Leg” of schud de wortelzaadjes nabij een prikkertje. Of zaai “uit de hand”.

Zaai bij elk prikkertje enkele wortelzaadjes.

Strooi een dun laagje vochtige tuingrond op de wortelzaadjes, op de bodem van het voortje.

Knip bij een stel grote margarinekuipjes 2 korte randjes af.

Zet grote margarinekuipjes in een rij over de prikkertjes heen. Elke kuipje past goed over 3 prikkertjes.

Tegen wegwaaien kun je de kuipjes met een lat en stenen “vastleggen”.

Je kunt met water “tegen de zijkant van de kuipjes” gieten, zodat de grond onder de kuipjes niet uitdroogt (dan stopt het ontkiemen).

Ga na enkele dagen na of er al wortelplantjes zijn opgekomen. Zijn er plantjes zichtbaar, dan overdag de kuipjes af en water in het voortje sproeien. ‘s-Avonds de kuipjes weer overzetten. Ga door tot de plantjes zo groot zijn dat de slakken ze niet meer opvreten.

.

K)# Wortelen uitdunnen

K1) Winterwortelen

Als je zaait volgens G1) dan krijg je om de 10 cm twee groepjes wortelplantjes. Tussen twee groepjes is een paar cm afstand. Uitdunnen kan als volgt;

• Dun uit als de wortelplantjes 5 tot 10 cm groot zijn,
• Per groepje: trek de kleinste plantjes uit of knip ze vlak boven de grond af.
• Dun uit tot er per groepje 1 (groot) wortelplantje over is.
• Giet de wortelplantjes vlak na het uitdunnen.

Laat de plantjes groot groeien. Twee plantjes, enkele cm van elkaar, storen elkaar niet en leveren twee grote winterwortelen op. 

(Komt er op een zaaiplekje maar 1 groepje plantjes op, dan oogst je natuurlijk maar 1 winterwortel op dat zaaiplekje).

.

Uitgetrokken wortelplantjes niet uitplanten:

Van uitgetrokken wortelplantjes kun je de wortels en de bladeren inkorten.

Daarna kun je de wortelplantjes in de tuingrond planten. Geef de eerste weken na het planten vaak water. Laat de wortels groot groeien.

Van de 14 geplante worteltjes zijn deze 7 winterwortels over, de andere zijn dood gegaan. Het loof is verwijderd (afgedraaid). Alle 7 winterwortels zien er vreemd uit (tweebenig of “meer-benig”).

Geleerd: Je kunt uitgedunde (uitgetrokken) wortelplantjes in je tuin planten en groot laten groeien. Een deel van de plantjes gaat dood. De groot gegroeide wortels hebben vaak vreemde vormen (meer-benig). Niet zo handig.

.

K2) Zomerwortelen

Als je zaait volgens G2), 2 zaadjes per zaaiplekje, dan krijg je een bedje of rijtje met zomerwortelplantjes.  Om de 3 cm staan dan een “groepje” van 0, 1 of 2 plantjes. Uitdunnen kan als volgt;

• Dun uit als de wortelplantjes 3 tot 5 cm groot zijn,
• Groepje van 2: trek het kleinste plantje uit of knip het vlak boven de grond af.
• Giet de wortelplantjes vlak na het uitdunnen.
• Laat de plantjes groot groeien. Je oogst later veel rechte zomerwortels.

.

Of niet uitdunnen:

Je kunt zomerwortelplantjes niet uitdunnen. Op elk zaaiplekje groeit dan 0, 1 of 2 wortelplantjes uit tot grote zomerwortels. Op zaaiplekjes met 2 plantjes zijn de zomerwortels wat dunner, korter en een beetje krom, zie foto hierboven.

.

L)# Wortelvlieg, info op het internet

Op   Mergenmetz    staat een artikel over wortelvliegen; kenmerken, levensfase, bestrijding.

.

M)# Winterwortel oogst en bewaren

Zie ook hoofdstuk F)#  bij tip   15) Bewaartips       .

Oogst van 3 rijen (samen 12 meter) winterwortelen in mijn volkstuin, 16 kg.

Leg de winterwortelen in bakken (bakjes, emmers) op droog (tuin)zand.

Strooi droog zand over en tussen de wortelen.

Leg “deksels” op de bakken om katten tegen te houden die in het losse zand willen gaan . . . . .  Bewaar de bakken met wortelen in een koele ruimte of buiten onder een afdak. Zet buiten bewaarde wortelen voor strenge vorst binnen en na de vorst weer buiten.

.

Zomerwortels bewaren:

Zomerwortels hoef je niet lang te bewaren. Je haalt ze meestal net voor het bereiden uit de tuingrond.

Toch bewaren? Draai het loof van de wortelen. Leg de zomerwortels in een bak met koud water. Doe een deksel op. Zet het geheel in een koelkast. Zo kun je de wortels enkele dagen bewaren en blijven ze stevig.